Page 3 - نبض توسعه شماره پنجم
P. 3
بی نخفصورخاستهتاعرشا عظماست بازا ینچهرستخیز عظیماست کزز مین درس آموخته‌های مدیریتی( :جلسه چهارم)
تله های ذهنی و سو گیری های شناختی
دکتر علی جنتی در تصمیم گیری
دکتری مدیریت خدمات بهداشتی درمانی
استاد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی
چارچو بهای ذهنی فردی و گروهی ،سوگیری‌های شناختی منجر به بروز خطا در تصمیم‌گیری می‌شوند و ریشه اغلب تصمیمات
غیراصولی به نحوه شکل‌گیری این تصمیمات مرتبط دانست .عوامل مختلفی بر اثربخشی تصمی مگیری تأثیر دارند:
1 .در موارد بسیار زیادی مسئله به روشنی تعریف نم یشود.
2 .راه حل‌های جایگزین مشخص نم یشوند.
3 .اطلاعات لازم برای تصمی مگیری به طور صحیح جم عآوری نم یشود.
4 .مزایا و معایب تصمیم ب هطور صحیح جم عآوری نم یشوند.
رویه معیوب را دارند و جرأت حذف آن را به دلیل حاشیه‌هایی خیلی وقت‌ها مشکلات اصلی سازمان‌ها در فرآیند تصمیم‌گیری
که می‌تواند ایجاد کند ندارند .این تله ذهنی باعث هزینه‌های غیر نیست بلکه در ذهنی است که تصمیم را م یگیرد .تله‌های ذهنی و
ضروری دیگری بر سیستم م یشود.در واقع این مدیران جرأت سوگیری‌های روانشناختی مدیران می‌توانند اکثر تصمیمات مدیریتی
تصمیم در مورد اینکه جلو ضرر را از هر جایی که بگیرید سود
را تحت تأثیر خود قرار داده و موجب خطا در تصمیم‌گیری شوند.
است را ندارند. سوال این است که مدیران چگونه م یتوانند مانع از تأثیرگذاری این
4 .تله تأیید :سوگیری در تأیید نظرات مدیران یکی دیگر از دا‌مهای تله‌های ذهنی در تصمیم‌گیری خود شوند؟ بهترین راه برای جلوگیری
تصمیم‌گیری است مدیرانی که در این تله تصمی مگیری می‌افتند از تأثیر تل ههای ذهنی در تصمیم‌گیری این است که به شناسایی آ نها
فقط به دنبال اطلاعاتی م یروند که انتخاب آنها را هرچند غلط بپردازیم .در ادامه به طور اختصار به انواع تل ههای ذهنی و سوگیر یهای
مورد تأیید قرار دهد .آ نها از هرگونه اطلاعاتی که ناقض
انتخا بشان باشد اجتناب م یکنند.کلیشه ذهنی ایجاد شده باعث شناختی در تصمیم‌گیری مدیران اشاره خواهد شد:
م یشود که بخشی از اطلاعاتی را که نظرات آنها را تأیید نکند 1 .تله توهم دانایی (اعتماد به نفس بیش از اندازه) :این مدیران
بیش از اندازه به توانایی و آگاهی خودشان م یبالند و آدم‌های
حذف کنند. مغرور و با اعتماد به نفس زاید و افراطی هستند .این ویژگی
5 .تله لنگر :زمانی که مدیران وزن بیش از اندازه‌ای به اولین اطلاعات باعث م یشود که آنان به صحت داده‌ها و اطلاعات موجود و
دریافتی م یدهند و این اطلاعات را مه متر از اطلاعاتی که بعدها دقت پی شبینی‌های خود باور داشته و مفروضات ذهنی خود را با
با آن مواجه م یشوند قلمداد م یکنند در این دام تصمیم‌گیری واقعی تهای موجود اشتباه‌بگیرند و بیش از اندازه بر اجرای آنها
م یافتند .این سوگیری شناختی شاید به دلیل نداشتن زمان کافی پافشاری و اصرار‌کنند و با توجه به موقعیتی که این افراد در
به کرسی نشاندن خواست ههایشان در سازمان دارند این امر منجر
و یا تعصب بیش از اندازه به برخی از اطلاعات اتفاق می‌افتد. به اتخاذ تصمیم‌های بد ،غیر سازنده و غیر مفید برای سازمان
6 .تله احتیاط :این مسأله زمانی اتفاق م یافتد که مدیران بیش از
اندازه زمان خود را به ارزیابی همه جانبه موضوع اختصاص دهند می‌شود.
و تمایل دارند همه ابعاد موضوع برایشان شفاف شود .وسواس 2 .تله حفظ وضعیت موجود :در این مدیران ویژگی و خصیصه
بودن به جم عآوری همه اطلاعات مهم و نگرانی از ناکافی بودن محافظه کاری غالب است ،این مدیران فقط به دنبال حفظ وضع
اطلاعات جم عآوری شده برای تصمی مگیری منجر به افتادن موجود در سازمان هستند حتی اگر گزینه‌های بهتر دیگری
توسط همکاران پیشنهاد شود .این مدیران تعصب زیادی به حفظ
مدیران به این نوع تله تصمیم‌گیری می‌شود. رویه‌های موجود سازمانی دارند برای همین در برابر تغییر وضع
با شناخت انواع تل ههای ذهنی در تصمی مگیری سوالی که مدیران با آن موجود مقاومت می‌کنند .آنها اهل ریسک کردن نیستند و
مواجه هستند این است که برای اجتناب از افتادن در دا‌مهای ذهنی آنقدر به وضع موجود عادت کرد‌هاند که سعی در حفظ آن (حتی
چه باید کرد؟ اگر قبول کنیم که این تله‌های ذهنی بخشی از مکانیزم با شرایط نامطلوب) را دارند .در چنین سازمانی امکان هیچ‌گونه
طبیعی مغز هستند شاید بهترین جواب م یتواند این باشد که برای
اجتناب از خطر افتادن در این دام ،کسب آگاهی نسبت به وجود آن خلاقیت و نوآوری و تغییر وجود نخواهد داشت.
3 .تله هزینه از دست رفته :این شرایط در زما نهایی که برنامه یا
ضرورت دارد. پروژه ای از قبل شروع شده است و با وجود اینکه شواهد موجود
مدیران باید آگاه باشند که هر لحظه ممکن است به یکی از خطاهای و بررسی‌های کارشناسی ،ادامه این روند را به صلاح سازمان
ذهنی تصمی مگیری دچار شوند .به عبارت دیگر با آگاهی نسبت به این نم یدانند ،بوجود م یآید .ولی متأسفانه در اثر این خطا مدیران
تله‌های ذهنی در هنگام تصمیم‌گیری به خود هشدار دهند و از افتادن به خاطر زمان و بهایی که در گذشته صرف کار ،طرح و
برنامه مذکور شده است تمایل به ادامه یک اشتباه و
در سوگیر یهای شناختی پیشگیری کنند.
البته تل ههای ذهنی و سوگیری‌های شناختی گستره وسیعی را پوشش
م یدهند که در این نوشتار فقط به برخی از موارد مهم اشاره شد.
3
دانشگاهعلومپزشکیوخدماتبهدا شتیودرمانیتبریز
معاونتتوسعهمدیریتومنابع
